Schiedam is een stad van scheepsbouw en drankindustrie, van harde werkers en knappe koppen. We staan minder bekend om literatuur. Behalve Maarten Biesheuvel zijn er geen bekende schrijvers geboren. François Haverschmidt, Ferdinand Bordewijk en Annie M.G. Schmidt hebben hier gewoond en/of gewerkt. Maar in de jaren 1950 waren verschillende reclameschrijvers aan het werk in Schiedam, waaronder later bekende namen. De bekendste zal toch wel Heinz Polzer zijn, oftewel taalkunstenaar Drs. P.

Link met Schiedam

Het pand op de hoek van de Nieuwe Haven 105 en de Schoolstraat stond bekend als het ‘Vinolia’- of ‘Unie-gebouw’ omdat jarenlang reclame met die merknamen op de silo was aangebracht. Nu is met enige moeite nog ‘Unie’ in afgebladderde letters te herkennen. Die naam slaat op de N.V. Unie Winkel Maatschappij, een groothandel die Machiel Gieseler in 1896 in Rotterdam begon. Dit werd al snel een keten van tientallen winkels, met de nadruk op margarine, boter, kaas, koffie en thee. In 1912 werden de winkels onderbracht in de ‘Unie- Winkel-Maatschappij’. (Niet te verwarren met Unilever, want dat bestond in 1912 nog niet.) In 1919 werden de aandelen overgenomen door de Hollandse Vereeniging tot Exploitatie van Margarinefabrieken, die ging in 1927 over in de Margarine-Unie, en díe ging weer over in de Unilever in 1930. Volgt u het nog? Het pand ‘New York’ op 109 was van margarineproducent Van de Berg en Jurgens, ook deel van Unilever.

Uitsnede van beeldbanknummer 33023.Centraal het complex aan de Nieuwe Haven rond 1930. (Beeldbanknummer 33023, prentbriefkaart uit de collectie Cees van der Geer)

Het Uniegebouw is een groot pand; het begon als kantoor en magazijn op adres Nieuwe Haven 105 en 109 maar werd steeds groter tot en met nieuwbouw op de hoek van de Schoolstraat en de Warande. Vanaf de jaren 1950 tot 1962 was hier ook het reclame-onderdeel van Unilever gevestigd, de LINTAS (Lever's International Advertising Services). De Lintas werkte voornamelijk voor het kantoor van Unilever in Rotterdam en maakte reclame voor typische producten als zeep, rookworsten, soep en margarine. Voor die reclame waren aanprijzende teksten, slogans, versjes en ideeën voor campagnes nodig. Daarvoor waren creatieve mensen nodig. 

Het voormalige Unie of Unilever complex gezien vanaf de Schoolstraat. (Beeldbanknummer 43388) 

 En vanaf de Nieuwe Haven. (Beeldbanknummer 43389) 

Reclame werk

In de jaren 1950 en 1960 moest een schrijver om bij te verdienen vaak kantoor- of reclamewerk doen. Zoals Annie M.G. Schmidt, die boekjes en plaatjes maakte voor commerciële bedrijven. Bijvoorbeeld kinderboekjes voor Persil of een liedje voor de 2cv auto, ‘het lelijke eendje’. 

In de Schiedamse tijd van Lintas hebben verschillende bekende en minder bekende schrijvers voor het bedrijf gewerkt. In deze periode werkten Willem Duys, Louis Th. Lehmann, Hans Ferrée, Hans Sleutelaar, Cornelis Bastiaan Vaandrager, Dimitri Frenkel Frank, Heere Heeresma, Jan Arends, Leo Nelissen en Ferdinand Langen mee aan campagnes en strategieën.  
In dezelfde tijd werkten bij de Rotterdamse reclamebureaus Lintas en Nijgh & Van Ditmar ook veel mensen die binnen of buiten het vak naam zouden maken zoals Jan Arends, Eli Asser, Boudewijn Paans en Kees van Kooten. Vaandrager en Sleutelaar hebben behalve in Schiedam ook hier voor gewerkt. 
In de jaren daarna zouden ze debuteren met romans of toneelstukken, anno 2020 zullen ze waarschijnlijk niet meer op middelbare school-leeslijsten voorkomen. In 1962 verhuisde het advertentiebureau naar Rotterdam, en vanwege ‘een parel aan opslagplaatsen’ kwam in hun plaats Vinolia, een dochtermaatschappij van Unilever. 

Voor Willem Duys en Dimitri Frenkel Frank was de Lintas een opstapje naar de televisiewereld. De reclameschrijvers hebben vast in meer of mindere mate wat opgestoken van hun werkervaring in Schiedam, maar jammer genoeg heeft de stad geen merkbare sporen achtergelaten in hun werk. 

Gevelbord van Lintas, mogelijk van de vestiging in Rotterdam (Foto: website U-vitalis, vereniging Unilever Gepensioneerden)

Drs. P

Heinz Polzer studeert van 1939 tot 1942 economie in Rotterdam, en woont er ook. Hij is lid van het Rotterdamsch Studenten Corps en schrijft in deze tijd zijn eerste artikelen en verzen, onder meer voor het satirische maandblad Mandril. Hij treedt op bij lustrumvieringen van het corps. Na omzwervingen in Zwitserland en Parijs belandt hij, eenmaal afgestudeerd, in Schiedam. Van 1952 tot 1954 werkt hij hier, tot hij voor het bedrijf naar Indonesië kon. In een stukje uit 1954 van Willem Duys in het Unilever personeelsblad ‘Op Eigen Terrein’ over een personeelsuitje van de Lintas vertelt hij over “een gedurfd zingende heer Polzer, wiens zwanenzang dit is voor zijn vertrek naar Djakarta op Maandag 12 juli”. 
Of ze in contact bleven is onbekend, maar Willem Duys zou later het pseudoniem ‘Drs. P’ voor Polzer verzinnen en hem in 1964 introduceren op televisie in zijn programma ‘Voor de vuist weg.’ 

Personalia knipsels uit het personeelsblad van Unileverpersoneel ‘Eigen Terrein’

In tegenstelling tot Drs. P heeft Willem Duys (1928-2011) als journalist overigens wél een lange carrière in Schiedam gehad, van 1949 tot 1954 werkt hij voor de krant Het Vrije Volk, van 1952 tot 1957 medewerker van De Schiedamse Gemeenschap, en daarna is hij copywriter voor Lintas. Vanaf 1959 is hij op televisie te zien.

Soepen in blik of zakje

In zijn boekje ‘Nieuw! Weten en geweten in de reclame’ legt Drs. P het een en ander over het reclamevak uit aan de hand van zijn ervaringen bij ‘een Schiedams reclamebureau’: “Onze klant was bijvoorbeeld in wezen een bont gezelschap producenten van zeepsoorten, waspoeders, wasvochten, schuur- en ook levensmiddelen, waaronder eetbare vetten en olien, worsten, soepen (in blik of zakje), tomatenketchup en noem maar op.” 
Hij vertelt hoe hij ‘meer dan eens’ een dag op sjouw moest om van deur tot deur marktonderzoek naar gedroogde soep te doen. Het was geen spannend werk: “Het bureau was niet groot –een man of vijftig schat ik- maar het werkte bijna uitsluitend voor één klant, een muurvaste klant nog wel, en daardoor miste het twee prikkels: concurrentie en afwisseling. Weliswaar maakt die eenzame klant een hele reeks producten op het gebied van voeding en vuilbestrijding, maar daarbij val je toch niet van de ene verbazing in de andere. “
Helaas is archiefmateriaal van het reclamebureau is niet bewaard gebleven bij het Unileverarchief, dus er is verder weinig bekend van de Schiedamse reclametijd. 

De tekenafdeling van Lintas. (foto: Unilever Archives & Records Management )

Omdat het Polzer na een jaar als assistant account executive nog niet was uitgegroeid naar account executive mocht hij het gaan proberen als copywriter. Dat bleek zo goed bij hem te passen dat hij tot 1962 in een vestiging van Lintas in Indonesië mocht gaan werken en dat beviel hem beter. Hij sluit het boek dan ook af met “Ofschoon ik wel degelijk werkte, zie ik mijn jaren in Indonesië als één lange, boeiende vakantie.”

Dus, ook al is er in Schiedam dus veel geschreven, de literaire oogst is klein. De vraag is of dat erg is. Misschien zijn we niet meer dan een arbeidersstad met trotse mopperaars, en passen schrijvers die schrijven om brood op de plank te krijgen beter bij Schiedam dan zij die schrijven om te schrijven?

JvK 2020

De ‘Unie’ silo gezien vanuit het platje van het gebouw aan de Schoolstraat en de begane grond van Nieuwe Haven 105. (Beeldbanknummers 43390 en 43391) 

Op de derde verdieping Uniegebouw is nu de werkplaats van het bedrijf DuoDesign. (Beeldbanknummer 43392)

Deur naar de silo op de derde verdieping (Beeldbanknummer 43393 en doorgekraste notities van bouwers of magazijnpersoneel op een deurpost.

 

Meer weten over de Unie-winkel?
In 2010 schreven we er een artikel over. Dat kunt u hier lezen.