Hoog boven de hoofden van de winkelaars is onopvallend in de gevel van het ABC-complex aan de Lange Kerkstraat een gevelsteen te vinden die op een belangrijk feit duidt. De tekst op de steen luidt: Hier woonde 1630-1637 Jan van Riebeeck, grondlegger van de Kaapkolonie. Wie was Jan van Riebeeck? En waarom is die gedenksteen niet zoals gebruikelijk op ooghoogte geplaatst?

Het antwoord op deze vragen geeft een interessant beeld van hoe er in Nederland naar de eigen geschiedenis en naar Zuid-Afrika wordt gekeken. Jan Anthoniszoon van Riebeeck (Culemborg 21 april 1619 – Batavia 18 januari 1677) is vooral bekend geworden doordat hij op 6 april 1652 in opdracht van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) een verversingsstation stichtte bij Kaap de Goede Hoop. Van Riebeeck bleef er tot 1662 en onder zijn bevel ontwikkelde de post zich tot een kolonie. Door het uitreiken van vrijbrieven aan ambtenaren van de compagnie, het invoeren van slaven en door immigratie groeide het aantal inwoners geleidelijk tot een zich over een groot gebied verspreidend volk met een eigen cultuur.

Trots

Van Riebeeck heeft als jonge man enkele jaren in Schiedam gewoond, op de plek waar nu het ABC-complex is gevestigd. In 1649 trouwde hij in de Grote kerk met Maria de la Queillerie en in dezelfde kerk werd zijn moeder begraven. In 1952 achterhaalde de toenmalige gemeentearchivaris, drs. A. Van der Poest Clement, dat op de plek waar toen Lange Kerkstraat 36 was Van Riebeecks huis had gestaan. Op dat moment was daar de Spiritusmaatschappij van de Gebr. De Groot gevestigd.

In augustus van dat jaar onthulde de ambassadeur van Zuid-Afrika, Kol. P.I. Hoogenhout ‘diep getroffen door de ontvangst die hem in Schiedam te beurt was gevallen’ een gedenksteen aan het huis van De Groot. Zoals uit de foto blijkt, was de steen toen nog duidelijk voor iedereen te zien. Het maandblad De Schiedamse Gemeenschap bracht een speciaal Van Riebeecknummer uit, en naar een voorstel van het blad besloot de gemeente een straat naar hem te vernoemen. De grondlegger van de Kaap was nog iemand om trots op te zijn.

Frauduleus

Maar de tijden veranderden. In Nederland, dat zich altijd verbonden had gevoeld met de voormalige kolonie, gingen steeds meer proteststemmen op tegen het apartheidsregime. Werd Van Riebeeck in het Rotterdamsch Parool van 1952 nog aangeduid als ‘deze grote Nederlander’, in de Schiedamse Courant van 1979 maakt het plaatselijk comité Olieboycot Zuid-Afrika zich sterk voor subsidieverstrekking door de gemeente aan het comité, want het was ‘immers’ Jan van Riebeeck ‘die de grondslag heeft gelegd voor de latere kaapkolonie waar alles begonnen is’.

Nadat het Olieboycot comité langzaam uit het nieuws verdwijnt, wordt er weinig aandacht meer aan de Schiedamse tijd van Van Riebeeck geschonken. In 1988 staat er nog een stukje over de gevelsteen in Het Vrije Volk, waarin de stichter wordt neergezet als een mislukkeling, ‘filiaalhouder’ en fraudeur. Het stichten van een nederzetting was ‘helemaal niets om trots op te zijn’.

Niet voor niets dus dat het Rotterdams Dagblad in 1991 een artikel kopt met ‘Beeldje Jan van Riebeeck gered voor slopershamers’. De winkeliers beloofden de herdenkingsteen na de bouw in de gevelwand te laten terugkeren. In september 1994 ging het ABC-warenhuis open, compleet met gedenksteen. Of aan de gekozen plek in de gevel eer valt te behalen, is discutabel.