Aktion Rosenstock
Zonder dat de Nederlanders het weten, heeft Duitsland besloten om alle weerbare mannen uit Rotterdam en Schiedam weg te halen. De reden voor deze razzia is de Duitse angst dat ze bij een geallieerde aanval in Nederland door Nederlanders in de rug worden aangevallen. Bijkomend voordeel zijn de goedkope arbeidskrachten die in de (wapen)industrie kunnen worden ingezet. Deze razzia kreeg als naam “Aktion Rosenstock”.
De Duitsers hebben berekend dat er ongeveer 70.000 mannen in de leeftijd van 17 tot 40 jaar zich in de regio bevinden. Ze hopen 40.000 mannen mee te nemen. Dit lukt, ze pakken maar liefst 52.000 mannen op! Deze razzia is een groot succes omdat niemand het verwacht en niemand zich hierop kon voorbereiden
Voorbereiding
Al op 9 november 1944 hebben veel Duitse troepen zich verzameld in de buurt van Rotterdam. In de nacht van 9 op 10 november trekt een grote Duitse legereenheid van 8.000 soldaten Rotterdam en Schiedam binnen.
De soldaten bezetten het hele gebied en zorgen ervoor dat het afgesneden wordt van de omgeving door alle bruggen op te halen en de wegen af te zetten.
Doordat de spertijd van 8 uur ’s avonds tot 4 uur ’s ochtends duurt, zijn maar weinig mensen getuige van deze militaire troepenverplaatsing.
De agenten op de politieposten bemerken dat de telefoon niet meer werkt. De Duitsers hebben rond middernacht de telefoon afgesneden, waardoor alleen zij nog kunnen bellen. Ook het openbaar vervoer werkt niet meer.
Tussen half 5 en half 7 verspreiden de Duitsers zich over de wijken. Op elke straathoek staan Duitse soldaten die iedereen de doorgang ontzeggen. Ze geven geen reden voor de afsluiting. Om half 7 zijn Schiedam en de Rotterdamse buitenwijken afgesloten van de buitenwereld.
Arbeiders die vroeg op weg zijn naar hun werk, krijgen een pamflet in de hand gedrukt en worden naar huis gestuurd. Dit gebeurt ook met de arbeiders die over de Vlaardingerdijk lopen om naar hun werk bij Wilton-Feijenoord te gaan.
Pamflet
Wanneer de Schiedamse en Rotterdamse mannen ‘s ochtends vroeg naar hun werk gaan, worden ze naar huis gestuurd met een pamflet. Dit pamflet wordt huis aan huis afgegeven of door de brievenbus gegooid. Op het pamflet staat dat alle mannen van 17 tot 40 jaar in Duitsland moeten gaan werken. Ze moeten dekens, warme kleding, stevige schoenen, bestek, beker en boterhammen voor één dag inpakken. Met deze spullen moeten ze voor de deur gaan staan. Mannen die binnen blijven, worden bestraft. Alle andere Schiedammers dienen binnen te blijven. Voor het werk krijgen ze eten, rookwaar en een loon van 5 gulden per dag. Voor hun achtergebleven familie wordt gezorgd. Op degene die probeert te vluchten zal worden geschoten. Bijna alle mannen in de leeftijdscategorie pakken met tegenzin hun spullen. Ze gaan mee zonder te weten waar ze naar toe gaan, wat voor werk ze krijgen en hoe lang het duurt. Deze operatie wordt de razzia genoemd.
=pamflet met BEVEL
Wel of niet meegaan?
Als de ernst van het pamflet tot de mannelijke bewoners is doorgedrongen, komt er meteen de vraag op: kan ik vluchten of ergens onderduiken? Vluchten kan eigenlijk nergens meer. De straten staan niet alleen vol soldaten, ze staan ook in de tuinen en plantsoenen. Degene die een afspraak heeft met een vriend in Friesland of met oma 3 straten verderop, kan niet meer naar zijn onderduikadres. Voor alle mannen geldt: onderduiken kan alleen thuis, als je al een schuilplaats hebben gemaakt. Maar in de overvolle huisjes in de binnenstad is het haast niet mogelijk om onder te duiken. Zeker niet als er nog een paar jonge kinderen rondlopen. Daarbij weten de buren dat je thuis bent en wat gaan zij doen als hun zoon wordt meegenomen en jij thuis blijft?
Om 6:30 rijdt de eerste geluidswagen over Rotterdamse dijk. Deze wagen roept om dat iedereen binnen moest blijven, behalve de beoogde mannen die voor hun voordeur moeten staan.
Niet met de razzia mee?
Sommige mannen hebben een vrijstelling. Dit kan als ze bij een bedrijf in de voedselvoorziening of bij het gas, elektriciteit of water werken. Ook mannen met zware gezondheidsproblemen zoals een hartkwaal of tuberculose krijgen een vrijstelling.
De soldaten die de Schiedammers komen ophalen, zijn zeer verschillend. Er zitten hele soepele meegaande typen tussen maar ook zeer fanatieke soldaten die alle mannen, ook met vrijstelling of zichtbaar ziek in bed, zonder pardon meenemen. Ook politiemannen worden gewoon meegenomen.
“Overal liepen reeds mannen, gepakt en gezakt, allen in dezelfde richting gestuurd door de met machinepistolen bewapende Duitse soldaten, die op elke straathoek stonden opgesteld.
De Hefbrug bleek opgehaald te zijn, en de stroom mannen werd via de zgn. Kippenbrug over de Westvest naar de Koemarkt geleid, waar in kolonnes werd opgesteld.” [i]
De Koemarkt is het concentratiepunt van Schiedam. Alle mannen worden daar verzameld en lopen vandaaruit naar de Merwehavens in Rotterdam of naar het treinstation in Delft.
Of ze gaan lopend naar Woerden/Gouda.
1.6
Politieagent moet ook mee
Politieagent Lambertus Schuitman merkt dat vanaf 7.30 de straat en omgeving is afgezet. “”…dat het op straat begeven reeds de nodige risico’s meebracht. Het was derhalve niet mogelijk buiten de woonplaats een onderkomen te zoeken” [ii]
Om 14.00 is de Edisonstraat voor vordering aan de beurt. Via de vrouw van een collega die ook in de Edisonstraat woont, komt hij te weten dat zijn collega niet mee hoeft. Schuitman is ervan overtuigt dat ook hij in Schiedam kan blijven. De soldaat die de woning van Schuitman binnen dringt, weet niets van vrijstellingen en neemt Schuitman mee. Schuitman denkt aan een vergissing, want ook de naast hem wonende collega hoeft niet mee. Daar hij niet op deze wending had gerekend, heeft hij niet de noodzakelijk spullen mee voor een verblijf buitenshuis.
List
Jan Heinsbroek is opgepakt in de Lange Nieuwstraat. Met honderden andere mannen loopt hij in de regen naar Delft via Overschie. Om hem enigszins te ontzien loopt zijn zus Bep mee. Achterop de fiets ligt zijn koffer. De weg voert door Overschie en kent een paar scherpe bochten, waarbij je het zicht op de rest van de rij mannen wordt weggenomen. Op zo’n punt pakt Jan de fiets van zijn zus en fietst er mee weg. De ontsnappingspoging lukt en hij duikt thuis onder.
Een andere optie om niet mee te hoeven, is een list verzinnen. De soldaten omkopen met geld, sigaretten of jenever. Bij de Schiedammer Van der T[iii] willen de Duitsers graag een knijpkat (handmatige zaklamp) ruilen voor sigaretten. De jenever komt op tafel en de mannen drinken hier graag van. Als de mannen de deur uitgaan, hebben ze een veldfles vol jenever maar zowel de knijpkat als de Schiedammer blijven achter.
1.8
Onderduiken
Hoewel de razzia op 10 november 1944 gaande is, gaat Aleman een karweitje doen. Maar hij wordt van straat opgepakt en toegevoegd aan een grote groep mannen op de Koemarkt. Geschrokken smeekt Aleman een Duitse Wehrmacht soldaat om nog afscheid te mogen nemen van vrouw en kind. Hij vertelt ook dat hij helemaal niets bij zich heeft. Hij heeft extra kleding nodig -de temperatuur ligt rond het vriespunt[iv] - en iets te eten voor onderweg. De soldaat wil hier niets van weten, maar na herhaaldelijke smeekbedes en de belofte netjes terug te komen, mag Aleman tenslotte gaan.
Thuisgekomen bedenkt Aleman zich geen moment en duikt onder de vloer van zijn woning. Zijn vrouw vertelt Paul van 5 jaar dat hij niets mag zeggen als hem gevraagd wordt waar zijn vader is. Niet lang nadat Aleman onder de vloer van zijn woning zit, wordt er aangebeld. Meteen lopen de Duitse soldaten naar binnen en doorzoeken de woning. Miep vertelt dat haar man ‘s morgens van huis is gegaan, maar nog niet terug is. Argwanend bekijken de Duitsers de ‘en suite’. Maar ze vinden kennelijk niets. Aleman blijft nog enkele dagen ondergedoken, bang dat ze terugkomen.
Extra bij 6 bronnen ?
5000 Schiedamse mannen
Ongeveer 52.000 Rotterdamse en Schiedamse mannen zijn tijdens de razzia van 10 en 11 november 1944 opgepakt en tewerkgesteld. In dat getal zitten dus ook de Schiedamse mannen. Er zijn geen documenten waaruit blijkt hoeveel Schiedamse mannen tijdens de razzia zijn meegenomen, dus harde cijfers ontbreken. In 1944 had Schiedam 66.553 inwoners en een vergelijkbare bevolkingsopbouw als Rotterdam. Het lijkt aannemelijk dat er ongeveer 5.000 Schiedamse mannen zijn weggevoerd.
De Duitsers hadden berekend dat er in Rotterdam en Schiedam 70.000 mannen in de leeftijdscategorie 17 tot 40 jaar zouden zijn. Ze hoopten ongeveer 40.000 mannen mee te nemen. Ze zijn dan ook verrast dat er meer dan 50.000 mannen zijn meegevoerd.
[i] ’Onze deportatie naar Duitsland’ door Th. J.
[ii] Lambertus Schuitman
[iii] C.J. van der T. Rotterdam, augustus 1948 blz 90
[iv] In werkelijkheid is het ongeveer 6 graden, met een gevoelstemperatuur van 2 graden.