Veertien grote en zes kleine glas-in-loodramen die Frits Henderickx in 1956 maakte voor de toenmalige huishoudschool St. Liduina, zijn in 2018 geplaatst in de vergaderzaal van het Gemeentearchief Schiedam. De affiches met informatie zijn vernieuwd, de tekst daarop is ook op deze pagina te lezen.

Deken R.J. Reijnen zegende op 29 november 1956 de gloednieuwe huishoud- en industrieschool St. Liduina aan de Burgemeester van Haarenlaan en de Parkweg in. Zuster Consolatrix, de directrice, leidde bezoekers rond. Ze zullen vast hebben stilgestaan bij het trappenhuis, waar het Schiedamse glasatelier van de gebroeders Henderickx voor het gebouw gebrandschilderde ramen had gemaakt die volgens het Rotterdamsch Parool “het bijzonder mooi doen met een heldere, rustige kleurenpracht”. Op de ramen zijn in heldere blauwe en gele kleurvlakken verschillende schoolvakken van de huishoudschool uitgebeeld. Koken, naaiwerk, decoratie, wassen en strijken, kinderen- en ouderenzorg, sport en spel, vakantie, een bijbelse voorstelling, voedingsmiddelen en zo meer.

De ramen zoals ze in de huishoudschool te zien waren. Foto W.P. Rook

Verhuizingen en fusies 

De St. Liduina huishoudschool fuseerde later met Nieuwelant tot scholengemeenschap Nieuwelant/Liedewyde. Die fuseerde naar scholengemeenschap Brandersstad, en die ging later samen met het Maascollege. In 1987 waren de ramen aan restauratie toe. De kosten kwamen uit op 26.000 gulden, waarvan Stichting De Groot Fonds en de Erasmusstichting Rotterdam het merendeel opbrachten. Het gebouw werd in 1992 afgestoten, maar ondanks alle bestuurswisselingen (en naamsveranderingen) besloot men gelukkig dat de ramen gered moesten worden. Die hadden immers nog pas een dure restauratie ondergaan.

De ramen verwijderde men in 1996. Na restauratie en in nieuwe ramen te zijn gezet door glazenier Henk van Kooy kwamen deze in het nieuwe complex van Brandersstad aan de Mgr. Nolenslaan te hangen. Dat gebouw kwam na weer een naamsverandering, ditmaal tot Lentiz/Life college, in 2013 leeg te staan. Om de ramen tegen diefstal en vandalisme te beschermen, gingen deze naar een gemeentelijke opslag. Dit kwam mede omdat toenmalig PvdA-raadslid Harry van der Hoeven er vragen over stelde in de gemeenteraad. Vanuit de opslag zijn de ramen geïntegreerd in de vergaderzaal van het gemeentearchief. Zij die komen vergaderen krijgen zo op een mooie manier iets mee van de Schiedamse (kunst)geschiedenis. 

Gebroeders glazeniers

Zowel  André (1911-1979) als Frits (1919-2009) Hendriks (maar beter bekend als Henderickx) begonnen bij het ‘Atelier Sint Liduina’ van F.R. Näring op de hoek van de Liduinastraat en de Warande. Na de Tweede Wereldoorlog begonnen de broers een eigen bedrijf. In 1949 hadden ze een atelier aan de Oude Sluis, in een pand van distillateur Wenneker. Frits zette de zaak na het overlijden van André in 1979 voort, en sloot tenslotte in 1990 het glazeniersbedrijf. Gedurende de hoogtijdagen van de kunstvorm hadden zij in Schiedam het monopolie.

Frits en André maakten veel ramen voor distillateurs, horecabedrijven en kerken. Na verloop van tijd verlegden de broers hun werkterrein, en gingen ze behalve glas in lood ook reliëfs maken, keramiek, werken in terracotta en brons, zoals het beeld van Ollie B. Bommel in Den Bommel. 

De twee broers in hun atelier aan het werk. Beeldbank nr 43460

Picasso of Pieck

De broers hadden een verschillende stijl. Volgens restaurator en glazenier Henk van Kooy was er een duidelijk onderscheid tussen de broers; “Als Frits Picasso was, dan was André meer Anton Pieck”. Theo Gootjes, beeldend kunstenaar en schoonzoon van André, beaamt dat in een artikel in Musis uit 2008: “Ze beschikten allebei over verschillende vaardigheden. Daarom kwam het voor dat ze regelmatig elkaars hulp inriepen. Oom Frits stond open voor verandering. Hij was goed in het monumentale. Mijn schoonvader ging veel ambachtelijker te werk.”

Kroegen en kerken

De gebroeders Henderickx en hun werk zijn op veel manieren verbonden met Schiedam.  Behalve standbeelden op straat kan men in bedrijven, kerken en cafés wandreliëfs en glas in lood tegenkomen. Sjef Henderickx, zoon van André, is ook kunstenaar geworden. Hij maakte onder meer het ‘t Lam in de Grote Kerk. Over zijn vader en oom zei hij “André en Frits moesten het van de jenever en de kerk hebben. Door de opdrachten van distillateurs en van kerkbesturen konden zij leven.” (Musis 2014) Wellicht dat Schiedammers dus op zaterdagavond een borrel dronken in een kroeg met door de gebroeders Henderickx gemaakt reclameglas, en zondagmorgen in de kerk zaten met Henderickx glas-in-loodramen. 

Näring

De geschiedenis van de gebroeders Henderickx is verbonden met het glas-in-loodbedrijf van Frans R. Näring in de Sint Liduinastraat. André kwam er al in 1928 te werken, vers van de vlakbij gelegen Ambachtsschool. 
Glas in lood was vroeger niet weg te denken uit een woning. Bovenlichten, schuif- en tochtdeuren, alles was van het kleurrijke materiaal gemaakt. Maar het was ook niet ongewoon om bij jubilea als cadeau een gedenkraam te laten maken. Glasverven en glazuren importeerde Näring uit Frankrijk, Duitsland en Bohemen. Glas in lood was voor hem een bijverdienste, de grote omzet moest toch van het schildersbedrijf komen. In 1989 schrijft Frits Henderickx in het blad Scyedam liefdevol over zijn leermeester: “In 1937, ik was nog maar enkele maanden bij hem werkzaam, overleed Frans Näring. Daarmee kwam een eind aan een arbeidzaam leven van een fijnzinnig mens, een man die zijn vermogens volledig heeft benut. Hij gaf werk aan vele vaklieden, die altijd met respect over hem spraken.” Na het overlijden van Frans neemt zijn broer Th. Näring de zaak waar tot de zoon van Frans, Franciscus Theodorus Näring, zijn vakopleiding heeft afgerond.

Tekeningen in gemeentearchief

Het Gemeentearchief Schiedam bewaart onder archiefnummer 583 de ‘Collectie Gebroeders Henderickx’. Dit zijn stukken van 1946 tot 1995, en deze beslaan meer dan acht meter aan archief. Hierbij horen ook enorme ontwerptekeningen van glas-in-loodkerkramen op ware grootte. Via de beeldbank zijn veel tekeningen van de broers toegankelijk. Pas heeft het gemeentearchief nog een glas-in-loodraam van het Monopole theater in bezit gekregen, en andere erfgoedinstellingen zoals het Jenevermuseum hebben ook werken in hun collecties. 

Ontwerptekening van de ramen. De tekeningen verschillen van de daadwerkelijk gemaakte ramen. Beeldbank nr 61391

Gebrandschilderd glas in lood

Al in 1986 heeft het schoolbestuur van Nieuwelant/Liedewyde het over brandschilderingen in de ramen als ‘gemaakt volgens een oud procedé, wat nauwelijks nog wordt toegepast’. Glas in lood is ontstaan in de Middeleeuwen. Omdat men nog geen glas in grote afmetingen kon maken, verbond men meerdere kleine vierkante stukken glas met reepjes lood aan elkaar. Na verloop van tijd kon er door het inbranden van metaaloxiden ook gekleurd glas worden gemaakt. Een voorstelling in het raam werd gemaakt door gekleurd glas en gebrandschilderd glas op maat te snijden met contouren van lood. Brandschilderen is de techniek om met glas- of brandverf een afbeelding op glas te schilderen en dat in een oven te verhitten. De verfemulsie zakt dan in het zacht geworden glas en smelt samen. In de ramen van Henderickx is dit veel toegepast in combinatie met het doorkrassen of bewerken van het verflaagje.